Jeugdgezondheidszorg

De uitvoering van de Jeugdgezondheidszorg (JGZ) inclusief het Rijksvaccinatieprogramma, is een wettelijke taak waarmee wij hebben bijgedragen aan een gezonde start en het veilig en zonder ziekte opgroeien van de kinderen in Utrecht.

JGZ in dialoog met ouders
We hebben de gezondheid van ongeveer 70.000 Utrechtse kinderen tot achttien jaar op individueel en collectief niveau gemonitord. Ook in 2017 konden alle ouders en kinderen terecht bij de JGZ voor vragen over gezondheid, ontwikkeling en opvoeding. We sloten meer dan voorheen aan bij de vragen en behoeften van ouders en jeugdigen. Samen werd bepaald wanneer de volgende afspraak nodig was, hoe uitgebreid die moest zijn en welke discipline, jeugdarts of jeugdverpleegkundige, daarin nodig was. Op deze manier willen we meer maatwerk leveren en juist die ouders en jeugdigen die problemen ervaren intensiever ondersteunen. In het kader van de Versnelling Overvecht zijn begin 2017 de eerste Moeder-babygroepen in Overvecht gestart. Dit zijn groepen voor moeders met een baby tussen de drie en vijftien maanden die een klein sociaal netwerk hebben en opvoedondersteuning nodig hebben. We zijn gestart met twee groepen en hebben dit uitgebreid naar vier groepen, in totaal hebben 60 moeders deelgenomen. In de loop van 2017 werd er door de nauwere samenwerking met de buurtteams Jeugd en Gezin een groter beroep gedaan op de lichte (opvoed)ondersteuning van de JGZ. Het doel daarvan is om problemen in een vroeg stadium aan te pakken en zwaardere zorg te voorkomen. Dat doen we door problemen die ouders of jeugdigen ervaren zoveel mogelijk te normaliseren, aan te sluiten bij het eigen initiatief, te bevestigen wat al goed gaat en het zelfvertrouwen van ouders te versterken. Als er toch meer of andere zorg nodig was, werd toegeleid naar bijvoorbeeld het buurtteam, medische of aanvullende zorg. Op termijn kan het bij de JGZ tot een knelpunt leiden om aan de toenemende vraag en verwachtingen te voldoen.

Vaccinaties om besmettelijke infectieziekten te voorkomen – het Rijksvaccinatieprogramma
We hebben het Rijksvaccinatieprogramma uitgevoerd. De JGZ ziet steeds meer ouders die twijfelen of zij hun kind willen laten vaccineren en die kritische vragen aan de jeugdartsen en jeugdverpleegkundigen stellen. Daarom zijn onze medewerkers door het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) extra geschoold om met deze ouders in gesprek te gaan. Tot nu toe is de vaccinatiegraad in Utrecht op het gewenste niveau.

Adviseren over collectieve gezondheidswinst aan ouders en professionals
Naast de ondersteuning van individuele ouders, kinderen of gezinnen gaven we (in samenwerking met partners) collectieve voorlichting op basis van signalen, trends of vragen van ouders of samenwerkingspartners zoals onderwijs of kinderopvang. We hebben kennis en gezondheidsexpertise toegankelijker gemaakt voor de stad en daarmee bijgedragen aan een sterker netwerk met ouders en professionals. Zo zijn we betrokken geweest bij ongeveer 140 groepsbijeenkomsten voor ouders over onder meer (op)voeding, seksuele ontwikkeling, slapen en zindelijk worden. We hebben deelgenomen aan de Week van de Opvoeding . Ook hebben we samen met partners in de stad vijf thema- en netwerkbijeenkomsten georganiseerd voor ouders, professionals en vrijwilligers over onder andere laaggeletterdheid, omgaan met hoog-sensitiviteit bij kinderen en samenwerken, kennis en expertise delen rondom gehechtheid. Uit de evaluatie van de bijeenkomst over hechting blijkt dat bijna alle professionals hun netwerk hebben uitgebreid. Een professional: "Het is goed om te zien wie er allemaal met hechting bezig zijn, het programma VoorZorg van de JGZ en de POP-poli kende ik bijvoorbeeld nog niet."

JGZ als onderdeel van het stelsel Zorg voor Jeugd, samenwerking in de wijk en met wijkpartners
De intensievere samenwerking met partners heeft ertoe geleid dat er samenwerkingsafspraken zijn gemaakt met Veilig Thuis, Spelenderwijs en de buurtteams. Ook zijn de afspraken met de geboortezorgketen vernieuwd, waardoor de uitvoering in de praktijk beter aansluit op de behoefte van ouder en kind. De samenwerking met het onderwijs en de huisartsen is gecontinueerd. Met de buurtteams Jeugd en Gezin voerde de JGZ en de betrokken ouders/kinderen steeds vaker 'drie-gesprekken'. Verder is samen met partners gewerkt aan het thema (taal)achterstanden: het stimuleren van cognitieve ontwikkeling van jonge kinderen en toeleiding naar Voor- en vroegschoolse educatie. Bij vragen van partners uit de wijken hebben we sociaal-medische expertise ingebracht. Ook horen beleidsadvisering en onderzoek nu tot de taken van een aantal jeugdartsen. Hierdoor hebben zij kennis uit de praktijk verbonden met beleidsadviezen en onderzoek voor de verbetering van de uitvoering van hun werk.

Arbeidsmarkteffecten
Net als in de rest van de zorg is landelijk gezien de arbeidsmarkt voor jeugdartsen, maar in toenemende mate ook voor jeugdverpleegkundigen, in 2017 krapper geworden. Hierdoor is het lastiger geworden om gekwalificeerde medewerkers te vinden. We merken deze effecten ook in Utrecht en zijn daarom voortdurend actief met de werving van bekwame en bevlogen jeugdartsen en jeugdverpleegkundigen om in Utrecht de kwaliteit van jeugdgezondheidszorg te kunnen blijven borgen.

Inspectie kinderopvang

Toezien op veilige en gezonde kinderopvang is de tweede kerntaak van Volksgezondheid. De Inspectie Kinderopvang (IKO) beoordeelt of kinderopvang, peuterspeelzalen en gastouderopvang voldoen aan de wettelijke kwaliteitseisen op gebieden als veiligheid, gezondheid en het pedagogisch beleid. In 2017 heeft de Inspectie Kinderopvang van de gemeente Utrecht 100% van de wettelijk verplichte inspecties uitgevoerd. We handhaven op basis van het handhavingsbeleid en -programma Inspectie Kinderopvang.

We hebben in 2017 op eigen initiatief een externe onafhankelijke commissie een visitatie bij de IKO laten uitvoeren. Uit dit onderzoek is gebleken dat er draagvlak is voor het werk van de IKO en dat de inzet en deskundigheid van de toezichthouders wordt gezien. In lijn met de aanbevelingen van de commissie hebben we onder andere extra ingezet op de dialooggerichte werkwijze die we in 2016 zijn gestart. Deze werkwijze wordt al bij de houders (ondernemers kinderopvang) in de stad herkend. We geven meer ruimte voor toelichting, verbetering en herstel en we houden meer rekening met de situatie en context van de houder. Dit sluit ook aan bij de Wet Innovatie en Kwaliteit Kinderopvang die op 1 januari 2018 in werking treedt en die wij in 2017 hebben voorbereid. Samen met de houders hebben we ook dit jaar gewerkt aan kwaliteitsverbetering in de kinderopvang door maatwerk in toezicht en naleving van de wet. We investeren actief in de relatie en het contact met houders door onze informatievoorziening te verbeteren en de mogelijkheden voor contact te vergroten. Zo is er tijdens de houderbijeenkomst in december 2017 gericht gevraagd naar hun informatiebehoefte zodat wij hier zo goed mogelijk in kunnen voorzien.

Volksgezondheidsmonitor

We geven met de Volksgezondheidsmonitor Utrecht (VMU) inzicht in de gezondheid van de Utrechters. Dit inzicht is nodig om samen met de stad te werken aan het verkleinen van gezondheidsverschillen. In 2017 hebben we de VMU als actueel en toegankelijk kennis- en monitoringsinstrument verder doorontwikkeld. Zo kunnen we onze kennis en informatie toegankelijk maken voor de stad. Deze doorontwikkeling is zichtbaar geworden in verbeteringen op de Volksgezondheidsmonitor .nl , maar ook in VMU specials en in concrete resultaten van samenwerkingsverbanden . Voortdurend komen nieuwe gegevens beschikbaar. Zo zijn dit jaar de onderwerpen als roken en medicijngebruik tijdens de zwangerschap en de factoren die samenhangen met ontwikkeling van BMI van individuele kinderen beschikbaar gekomen. De data voor de doelgroepen volwassenen (19-64 jaar) en ouderen (65+) zijn gesplitst, zodat we een beter beeld hebben van de gezondheid van deze doelgroepen. Aan de website is een interactieve tool toegevoegd waarmee de gebruiker zelf over verschillende wijken en over tijd gezondheidscijfers kan vergelijken . De website wordt maandelijks gemiddeld ruim 1100 keer bezocht en een diverse groep professionals, wetenschappers, ambtenaren en inwoners laat zich actief over nieuwe informatie informeren via de VMU-nieuwsbrief.

Data en duidingsgesprekken
In aanloop naar het nieuwe Utrechtse gezondheidsprofiel dat in februari 2018 verschijnt, zijn in 2017 datasets verzameld en geanalyseerd. We hebben in 2017 ruim 100 duidingsgesprekken gevoerd met inwoners en professionals, waarin de gezondheidscijfers worden getoetst. Ook helpen de gesprekken om ontwikkelingen te signaleren die (nog) niet naar voren komen in de cijfers. Op deze manier ontstaat een breed beeld van de gezondheid van Utrechters.

Samenwerking
We werken steeds meer lokaal, regionaal en landelijk samen om gegevens onderling te kunnen vergelijken. Gegevens uit de VMU zijn in 2017 structureel opgenomen in onze eigen Wistudata en de Wijkwijzer maar ook in de gezondheidsatlas van de GGD-regio Utrecht. Ook zijn de Utrechtse gegevens uit de gezondheidspeiling weer meegenomen in de landelijke publicaties en databases van CBS, RIVM en GGD GHOR Nederland. Onze academische samenwerking is verder verstevigd. Samen met het Wilhelmina Kinderziekenhuis, het Institute for Positive Health en Stichting Kind en Ziekenhuis hebben we de Kindtool ontwikkeld. Deze tool biedt de mogelijkheid om de gezondheid van een kind in een breder perspectief te plaatsen. Tevens dragen we bij aan onderzoek van de Universiteit van Humanistiek naar menselijke waardigheid en publieke gezondheid, onderzoek van Dynamics of Youth naar talenten van jongeren en participeren we in de Academische werkplaatsen transformatie jeugd Utrecht en G4 USER (Urban Social Exclusion Research). Ook nemen we deel aan het TNO onderzoek naar flexibilisering van de JGZ.

Gezondheid van kwetsbare Utrechters

Voor een menswaardig bestaan van kwetsbare Utrechters is de verbinding tussen hun gezondheid en sociale leefwereld van belang. Daarnaast is de verbinding en samenwerking tussen professionals die deze mensen ondersteunen cruciaal. Wij maakten ook in 2017 deze verbindingen in de sociaal medische zorg tijdens de medische spreekuren aan dak- en thuislozen, deelname in het stadsteam herstel en de aanpak vervuilde huishoudens. De sociaal-verpleegkundigen van Volksgezondheid zagen in 2017 ruim 200 patiënten op de sociaal medische spreekuren. Zij behandelen uiteenlopende medische problemen zelf, maar proberen mensen ook toe te leiden naar de reguliere zorg. Dat is lastig, en voor degenen zonder zorgverzekering (30% van de bezoekers van het spreekuur) nog lastiger. Naast een enkele Nederlander gaat het om vluchtelingen of mensen uit Midden en Oost Europa. Er zijn in 2017 80 nieuwe aanmeldingen binnengekomen over woonhygiëne problematiek. In het kader ter illustratie een casus over de aanpak van vervuilde woningen.

In 2017 hebben we gewerkt aan de uitvoering van het locatieonderzoek voor de tippelzone. Dit locatieonderzoek is in het voorjaar van 2017 uitgevoerd, vastgesteld en besproken. In september startte de consultatieperiode, waarbij voor de twee meest geschikte locaties de inbreng van omwonenden en belanghebbenden zou worden opgehaald. De consultatie is eerder dan gepland beëindigd, we hebben namelijk besloten dat verplaatsen niet langer een optie is. In een spoeddebat hebben we afgesproken om in kaart te brengen of afbouw of tijdelijke inpassing (binnen de Merwedekanaalzone) van de tippelzone mogelijk is en op welke termijn.

Verder hebben we subsidies verleend voor het uitstapprogramma, de brede hulp- en dienstverlening aan sekswerkers, en voor de behandeling met heroïne onder medisch toezicht.
We zien dat de preventie van kwetsbaarheid onder Utrechters de komende periode blijvend aandacht nodig heeft.

Gezond en veilig opgroeien

We werken samen met partners in de stad aan de thema’s en initiatieven die bijdragen aan de gezonde start van kinderen. De resultaten van 2017 zijn inhoudelijk beschreven onder de kerntaak van de Jeugdgezondheidszorg omdat het daarmee nauw verbonden is.

Gezondheidsvaardigheden en een gezonde leefstijl

Het thema gezondheidsvaardigheden en een gezonde leefstijl draagt bij aan het gezond voelen, zijn en blijven van de Utrechters. Onze opgave is het bevorderen dat inwoners over voldoende kennis en vaardigheden beschikken om gezond te kunnen leven. We kijken met een brede en integrale blik naar het stimuleren van gezondheidsvaardigheden en een gezonde leefstijl. We hebben hier op verschillende manieren aan gewerkt samen met partners en inwoners.

Gezondheidsvaardigheden

We hebben samen met partners in de stad ingezet op het versterken van gezondheidsvaardigheden van Utrechters zodat zij meer invloed kunnen uitoefenen op de eigen gezondheid. Gezondheidsvaardigheden zijn bijvoorbeeld: om kunnen gaan met stress, digitale en financiële vaardigheden en zelfregie. Ook taalvaardigheid is belangrijk. We zien namelijk dat Utrechters die laaggeletterd zijn meer moeite hebben om te gaan met gezondheidsinformatie . We hebben de taalvaardigheid bijvoorbeeld versterkt door het subsidiëren van de taalcoaches van ‘Taal doet meer’. Ook hebben we de 'BreinBouwerkaartjes ' doorontwikkeld samen met Utrechtse studenten en startende ondernemers. De kaartjes worden door de JGZ en partners ingezet om laagtaalvaardige ouders te ondersteunen op cognitieve ontwikkeling en motorische ontwikkeling van hun kinderen. Ook werd Utrechtse jeugdarts Celine van Klei in maart 2017 benoemd tot ambassadeur laaggeletterdheid door de AJN Jeugdartsen Nederland. Zij heeft een actieve rol in de preventie en het aankaarten van laaggeletterdheid.

Gezond Gewicht
Het lidmaatschap van JOGG (Jongeren op Gezond Gewicht) is verlengd en de samenwerking in G4-verband is gecontinueerd. De JGZ weegt en meet kinderen en geeft kinderen en ouders individueel of groepsgericht voorlichting over gezonde voeding en bewegen. In Utrecht zetten scholen actief in op het bevorderen van een gezond gewicht. Steeds meer basisscholen hebben fruit eten en water drinken opgenomen in hun schoolbeleid. Ook hebben we het buitenspelen gestimuleerd door het opnieuw en uitdagender inrichten van schoolpleinen en (indien mogelijk) openstelling hiervan na schooltijd in overleg met de buurt. Diverse scholen, waaronder ook MBO scholen, hebben het landelijke vignet Gezonde School toegewezen kregen.

In april 2017 is een gesprekstafel over de publieke waarde van jongeren op gezond gewicht gevoerd met raadsleden en partners uit de stad. De uitkomst van deze tafel heeft er onder andere aan bijgedragen dat in de aandachtswijken de ketensamenwerking met de eerste lijn, JGZ, buurtteam en sport is gecontinueerd voor kinderen met overgewicht en obesitas.

Sport en bewegen

Sporten en bewegen zorgen voor een gezonder en vitaler lijf en hebben een positief effect op de mentale en sociale gezondheid. Daarom stimuleren artsen en verpleegkundigen van de JGZ onder andere in hun consulten sport en bewegen. Zij werken nauw samen met beweegmakelaars en met de consulenten aangepast sporten van Harten voor Sport. Ook hebben jeugdartsen samen met beweegmakelaars spreekuren gehouden in de wijken om kinderen met een beperking op wijkniveau een passend beweeg- en sportadvies te geven. In 2017 hebben we initiatieven op het gebied van sport en bewegen als onderdeel van een gezonde leefstijl gestimuleerd en ondersteund. Er zijn bijvoorbeeld in Overvecht (vanuit de Versnelling) en Zuid vitaliteitsmakelaars aan de slag gegaan om wijkbewoners te ondersteunen bij bewegen, ontspannen en gezonde voeding. Ook zijn we samen met andere partijen opdrachtgever geweest van Springlab voor het ontwikkelen van een innovatief middel om op peutercentra ‘gezonde leefstijl’ en ‘leren’ met elkaar te verbinden: bewegend leren.

Genotsmiddelen
In 2017 is een vervolg gegeven aan ‘Utrecht op weg naar een Rookvrije Generatie’ met een bijeenkomst over rookvrij opgroeien. Samen met partijen in de stad is actief ingezet op het vanzelfsprekend maken van rookvrij opgroeien, de ‘rookvrije generatie’. Naast rookvrije sportverenigingen en schoolpleinen moet dit resulteren in rookvrije speelplaatsen en kinderboerderijen in onze stad. In het Beleidskader voor beheerde speeltuinen is opgenomen dat deze vanaf 2018 rookvrij zijn.

We voerden een integraal alcoholbeleid uit waarin preventie een belangrijke plek heeft. We hebben de pilot van Stichting NIX18 gefaciliteerd. Dit is een initiatief van de horeca met als doel de naleving van de leeftijdsgrens van de verkoop van alcohol te verbeteren. Hiervoor hebben 39 horecaondernemers en de gemeente een convenant ondertekend. We hebben Jellinek en Stichting Voorkom! gesubsidieerd voor onder andere het geven van voorlichting over middelengebruik op het voortgezet onderwijs.

Over de modernisering van het cannabisbeleid is intensief contact geweest met de ministeries van Justitie en Veiligheid en Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Op verzoek van de gemeenteraad hebben en gaan wij proactief handelen om zo te streven naar een experiment in Utrecht. We zijn lid van de bestuurlijke werkgroep cannabisbeleid van de VNG.

Seksuele gezondheid

We voeren de wettelijke taken rondom seksuele gezondheid uit in samenwerking met de GGD regio Utrecht (GGDrU). We hebben ook dit jaar Sense spreekuren georganiseerd voor jongeren tot 25 jaar. Jongeren kunnen dan in gesprek gaan met een verpleegkundige over hun vragen over seksuele gezondheid en krijgen zo nodig een soa-onderzoek. Sense is een extra aanbod naast de huisarts.

We zijn met de GGDrU gestart met de voorbereiding van een Centrum Seksuele Gezondheid (CSG). Door een eenduidige werkwijze en een centraal punt voor contact en aanmelding streven we naar optimale dienstverlening voor stad en regio. We hebben samengewerkt met partners aan het vergroten van kennis bij inwoners en professionals. Ook in 2017 hebben we programma’s als ‘de week van de lentekriebels’, ’lang leve de liefde’ en ‘je lijf, je lief’ onder de aandacht gebracht van scholen en gaven we op verzoek van MBO-scholen gastlessen seksuele gezondheid.

Psychosociale gezondheid
Op verschillende plekken in de stad hebben we mogelijk gemaakt dat er workshops zijn gegeven over mentale fitheid, zorg voor jezelf en motivatie tot een gezonde leefstijl. Daarnaast zijn onder andere JGZ-professionals getraind in het signaleren van GGZ problematiek en hebben manieren geleerd om hierover in gesprek te gaan.

Gezonde leefomgeving

Utrecht verdicht binnenstedelijk en wil gezond groeien. We vinden het belangrijk dat gezond leven makkelijk is in Utrecht, daarom werken we aan een gezonde leefomgeving. We beschermen de gezondheid van Utrechters tegen schadelijke milieufactoren. We bevorderen gezondheid door de Utrechtse leefomgeving zo in te richten dat deze uitnodigt tot bewegen en ontmoeting en mensen zich prettig voelen in de stad. In de Omgevingsvisie Beurskwartier en Lombokplein en de Omgevingsvisie Merwedekanaalzone laten we zien hoe we deze gezonde ambitie vorm willen geven: hoogwaardige, aantrekkelijke, gezonde en duurzame gemengde stedelijke gebieden. In 2017 is gezondheid daarmee nadrukkelijk meegenomen in de ontwikkelingen van de stad. Om de druk op gezondheid zo laag mogelijk te houden, hebben we in 2017 verder gewerkt aan de motie ‘Geen vuiltje aan de lucht met WHO advieswaarde ’. Hiervoor is al een aantal maatregelen gerealiseerd, zoals het weren van vervuilende auto’s uit de binnenstad en het stimuleren van zero-emission vervoer (buslijn 1 elektrisch). In aanvulling hierop zijn mogelijke maatregelen om de gezondheid verder te verbeteren in beeld gebracht.

Op lokaal niveau hebben we gezondheidsexperts in huis, die een deskundige gezondheidsinbreng hebben bij de totstandkoming van de ontwikkelingsvisies en deelnemen aan gebiedsteams. Deze gezondheidsexperts hebben geadviseerd over en mede richting gegeven aan gewoon gezond leven en hoe de leefomgeving daar aan kan bijdragen. Wij stellen vragen als: is er groen, water, ruimte om te spelen, te ontmoeten, te fietsen en te wandelen, zijn er voldoende voorzieningen en is er aandacht voor diversiteit? Ook landelijk hebben we gezondheidsexpertise ingebracht, bijvoorbeeld Wij Maken Nederland en de Dag van de Stad . In onderstaande figuur is een aantal voorbeelden opgenomen die bijdragen aan gezonde verstedelijking.

Kennis- en onderzoeksagenda
Om nu en in de toekomst Utrecht zo gezond mogelijk te houden zijn nieuwe kennis, oplossingsrichtingen en manieren van (samen)werken nodig. In de Kennisalliantie Gezond Stedelijk Leven werken we samen met de Provincie, de Hogeschool Utrecht (HU)en de Universiteit Utrecht (UU) aan deze vraagstukken. In 2017 is een deel van het onderwijsplan van HU en UU toegespitst op de agenda van deze kennisalliantie en hebben studenten en afstudeerders praktijkgericht onderzoek gedaan in wijken en de stad. In opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, programma Slimme en Gezonde Stad, zijn de succesfactoren voor het ‘gezonde’ gebruik van het Lint in het Maximapark in beeld gebracht.

Virtuele leefomgeving en zelfmanagement
Samen met partijen in de stad hebben we het thema gezondheidstechnologie en zelfmanagement verder verkend. We zien dat gezondheidstechnologie invloed gaat hebben op de gezondheid en dat mensen langer zelfstandig thuis kunnen wonen. We hebben hierbij extra aandacht voor het toegankelijk maken van gezondheidstechnologie voor iedereen. Immers, juist de mensen met beperkte (digitale) vaardigheden kunnen baat hebben bij deze gezondheidstechnologie. In de city deal Health Hub hebben we de ambitie uitgesproken om Utrecht als modelregio voor zelfmanagement te positioneren. In dit licht is het netwerk van de Health Hub verder uitgebreid en versterkt met als doel de gezondheid en het geluk van de Utrechter te verbeteren met behulp van nieuwe technologie.

Voedsel en voeding

Gezond en duurzaam voedsel is goed voor mensen en past bij een gezonde en duurzame verstedelijking. Daarnaast geeft het kansen voor economische ontwikkeling. We zien bij burgers, ondernemers en kennisinstellingen in Utrecht groeiende aandacht voor gezond en duurzaam eten. Als lokale overheid versterken we deze maatschappelijke en economische beweging op verschillende manieren.

Voedselvaardigheden
We hebben ingezet op voedselvaardigheden en de sociale omgeving van kinderen en volwassenen. Zo is het aantal peutercentra van Spelenderwijs met peutermoestuintjes uitgebreid tot 25 locaties . In peutermoestuinen ervaren kinderen gezonde en duurzame (plantaardige) voeding van grond tot mond. Dit stimuleert hun ontwikkeling op het gebied van taal, spraak, sociaal-emotionele vaardigheden en motoriek. Voor de groep mensen in armoede kan gezond en duurzaam eten extra lastig zijn. Om hiervoor handvatten te ontwikkelen, zijn we met een onderzoek begonnen naar de relatie tussen leven in armoede en ongezond eten (zie ook Gezond Rondkomen).

Voedselomgeving
We weten steeds beter hoe belangrijk de voedselomgeving is voor het consumptiepatroon van mensen. Voedsel is tegenwoordig overal en op elk moment van de dag beschikbaar. Daarom ligt onze focus steeds meer op het creëren van een omgeving waar het voor mensen gemakkelijk is om gezonde en duurzame voedselkeuzes te maken. We hebben onder andere kennis en expertise over een gezonde, duurzame voedselomgeving ingebracht in gebiedsontwikkeling zoals in de Omgevingsvisie Beurskwartier-Lombokplein en in het geactualiseerde Groenstructuurplan. Dit jaar is ook het plan voor de eetbare woonwijk Rijnvliet ontwikkeld. We hebben voedselinitiatieven gefaciliteerd (uitbreiding Voedseltuin Overvecht) en initiatiefkracht van ondernemers versterkt, door studenten een business case te laten ontwikkelen voor het kweken van oesterzwammen op koffiedik uit kantoren in het stationsgebied. Dit onderzoek werkte als een vliegwiel voor ondernemers (uitbreiding netwerk, ideeën voor een hoogwaardiger product). We genereren kennis als partner van Future Food UU in onderzoeken gericht op gedrag en een gezonde voedselomgeving en gericht op het voedselsysteem in de regio Utrecht als partner in een onderzoek van het RUAF foundation. We zijn samen met de Rabobank, UU, EBU en Diagnose Voeding & Gezondheid een voedselnetwerk aan het opzetten met als gezamenlijke agenda een gezonde en duurzame voedselomgeving in de regio.

Voedsel op de (inter)nationale agenda
Landelijk en internationaal is er toenemende aandacht voor de rol van steden bij gezond en duurzaam voedsel. Ook dit jaar hebben we in de City Deal Voedsel op de Stedelijke Agenda een actieve rol gehad als trekker van de proeftuin Bewustwording, Gezondheid en Sociale Inclusiviteit (naast de proeftuinen economisch sterke en ecologisch verantwoorde voedselsystemen). We zijn strategisch partner in het landelijke Diagnoseprogramma Voeding & Gezondheid . In dit programma worden innovaties ontwikkeld die mensen helpen om gezonder te eten en die in Utrecht nieuwe werkgelegenheid opleveren. Internationaal zijn we als stad van Gezond Stedelijk Leven een voorbeeld geweest bij het ontwikkelen van de rol van steden. We doen dit in de Eurocities werkgroep Food en in het wereldwijde Urban Food Policy Pact netwerk.

Gezond rondkomen

In Utrecht willen we een negatieve spiraal van ongezondheid, schulden en armoede voorkomen en doorbreken. Gezondheidsproblemen kunnen leiden tot schulden of armoede, en omgekeerd kunnen schulden en armoede ook leiden tot gezondheidsproblemen. Extra kosten en/of verlies van inkomsten door gezondheidsklachten spelen hierin een rol. Net als verminderde vaardigheden of motivatie om gezonde keuzes te maken en vol te houden. Samen met partners in de stad zetten we in op het voorkomen en doorbreken van deze negatieve spiraal. Het thema Gezond rondkomen draagt bij aan het versterken van de Utrechtse armoedeaanpak, we voegen onze gezondheidsexpertise toe en verbinden de netwerken van gezondheid en armoede zowel op stedelijk niveau als in de wijken.

In 2017 is de toegevoegde waarde van het programma volksgezondheid aan de armoedeaanpak verkend. Samen met professionals, vrijwilligers en inwoners hebben we drie opgaves benoemd:

• Toegankelijker maken van gezonde voeding van Utrechters met een krappe beurs. Hiervoor zijn we gestart met onderzoeken wat de samenhang is tussen ongezonde voeding en het leven in armoede en/of met schulden (dit onderzoek loopt door in 2018).
• Door het delen van kennis en expertise agenderen we de effecten van stress die veroorzaakt worden door schulden en armoede.
• De JGZ gaat nog meer dan voorheen inzetten op het signaleren van gezinnen die moeite hebben met rondkomen en de rol die de professionals hierin kunnen vervullen.

Gezond rondkomen leeft op wijkniveau. Met name in Overvecht, Kanaleneiland en Noordwest is er aandacht voor armoede en gezondheid.

Gezonde keus aantrekkelijk maken

Utrecht stimuleert gezond gedrag van inwoners door gezonde keuzes makkelijk en aantrekkelijk voor hen te maken. Het inzetten van inzichten uit de gedragswetenschappen in beleid is een landelijke trend. We hebben gezocht naar kansen om onze gezondheidsaanpakken effectiever te maken door te experimenteren met het meer aansluiten bij gedrag van inwoners. We hebben dit jaar gewerkt aan het inbedden van deze benadering in ons werk. Dit is steeds meer terug te zien in bijvoorbeeld initiatieven als de BreinBouwers en de Traktatieschaal. Ook heeft de Universiteit Utrecht in het kader van het Living Lab Nieuw Welgelegen onderzoek gedaan op het Globe College naar het inzetten van gedragsinzichten om gezonde keus te stimuleren. Wij zijn hierbij de verbindende partij. Dit heeft ook opgeleverd dat we gesprekspartner zijn in nieuwe netwerken, zoals de ‘Stream Behaviour, Public Policy en Administration ’ van de Universiteit Utrecht. Het gebruik van gedragsinzichten wordt dus steeds meer omarmd.